گرداوری مطالب: مسعود فرح بخش

میراث جهانی یونسکو یا به انگلیسی World Heritage Sites عبارتی است که بارها آن­ را شنیده­ ایم اما این آثار چگونه انتخاب می­ شوند و چه اهمیتی دارند؟ این آثار چه مواردی را شامل می­ شوند و تا کنون چند اثر ثبت شده در کشور داریم؟

سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد یا به انگلیسی The United Nations Educational Scientific and Cultural Organization که به اختصار یونسکو(UNESCO) نامیده می ­شود یکی از سازمان‌های تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد است که در سال ۱۹۴۵ تشکیل شد. هدف این سازمان کمک به صلح و امنیت در جهان از راه همکاری بین‌المللی در زمینه‌های آموزشی و علمی و فرهنگی و تربیتی به منظور افزایش احترام به عدالت و قانون‌مداری و حقوق بشر بر پایه منشور سازمان ملل متحد است.  195کشور عضو یونسکو هستند و مقر آن در پاریس پایتخت فرانسه است و دفترهایی در کشورهای مختلف دارد.

یکی از وظایف این سازمان انتخاب مکان­ هایی در سرتاسر دنیا برای قرار گرفتن در فهرست آثار جهانی است. میراث جهانی یونسکو شامل مکان­های تاریخی، فرهنگی و طبیعی است که به صورت فهرستی توسط کمیته میراث جهانی یونسکو همه ساله برگزیده می شود. سایت­هایی که در این فهرست قرار می­گ یرند بر اساس کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی متعلق به تمام انسان­های زمین فارغ از نژاد، مذهب و ملیت محسوب می ­شوند و دولت ­ها موظف به حفظ و نگهداری این آثار هستند. بر پایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو می­ توانند آثار تاریخی فرهنگی و طبیعی کشور خود را نامزد ثبت به عنوان میراث جهانی کنند، پرونده ­های ارسال شده توسط کشور­ها سالیانه در نشست میراث جهانی بررسی می شود و اگر واجد شرایط برای ثبت جهانی باشد به فهرست آثار جهانی یونسکو اضافه می ­شود.

 

آثار فرهنگی و طبیعی برای ثبت باید یکی از ویژگی­های زیر را داشته باشند

معیارهای فرهنگی

نشان دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی باشد.

نشان دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌انداز باشد.

گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد.

نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحلهٔ مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد.

نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط زیست یا نماینده یک فرهنگ باشد.

به‌طور مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنت‌های زندگی، افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی دارای اهمیت عالی جهانی باشد

معیارهای طبیعی

پدیدهٔ بی نظیر طبیعی با زمینه‌های استثنایی و زیباشناسی باشد.

نمونه برجسته از مراحل و تغییرات تاریخ زمین‌شناسی باشد.

نمونهٔ برجسته از فرایندهای زیست‌محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جوامع از گیاهان و حیوان‌ها باشد.

شامل زیستگاه‌های طبیعی مهم از نظر تنوع زیستی و حاوی گونه‌های در خطر باشد.

 

 

علاوه بر آثار طبیعی و فرهنگی یونسکو دو عنوان دیگر برای ثبت جهانی وجود دارد، یکی آثار فرهنگی ناملموس و دیگری حافظه جهانی است. میراث فرهنگی ناملموس یا Intangible Cultural Heritage مجموعه ای از آداب و رسوم مانند ترانه­ ها، رقص­ ها، آشپزی، هنر صنایع دستی، هنر آشپزی و فرهنگ­های اصیلی است که از گذشته به نسل امروز رسیده و ارزش جهانی حفاظت دارد.

حافظه جهانی یا Memory Of The World میراث مستند و مکتوبی است که برای جلوگیری از نابودی آن­ها و همچنین داد و ستد غیر قانونی دارای ارزش حفاظت جهانی می ­باشند.

 

تا کنون(سال 2018) در ایران 22 اثر تاریخی فرهنگی، 1 اثر طبیعی، 13 میراث ناملموس فرهنگی و 10 اثر مکتوب به ثبت جهانی رسیده است

 

میراث تاریخی فرهنگی ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو (به ترتیب تاریخ ثبت)

• معبد چغازنبیل در خوزستان
• تخت جمشید در فارس
• میدان نقش جهان در اصفهان
• مجموعه تخت سلیمان در آذربایجان غربی
• ارگ بم در کرمان
• پاسارگاد در فارس
• گنبدسلطانیه در زنجان
• سنگ نوشته بیستون در کرمانشاه
• مجموعه کلیساهای ارامنه در آذربایجان غربی و شرقی
• سازه­های آبی شوشتر در خوزستان
• مجموعه تاریخی بازار تبریز در آذربایجان غربی
• آرامگاه شیخ صفی­ الدین اردبیلی در اردبیل
• مجموعه باغ­های ایرانی در فارس، مازندران، کرمان، یزد و خراسان
• مسجد جامع اصفهان در اصفهان
• برج گنبد قابوس در گلستان
• کاخ گلستان در تهران
• شهر سوخته در سیستان و بلوچستان
• روستای میمند در کرمان
• شهر باستانی شوش در خوزستان
• مجموعه قنات ­های ایرانی در خراسان رضوی، جنوبی، یزد، کرمان، مرکزی و اصفهان
• شهر یزد در یزد
• مجموعه چشم انداز (محور) ساسانی در فارس

 

میراث طبیعی ثبت شده در ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو

 

• بیابان لوت در خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان

 

میراث ناملموس فرهنگی(میراث معنوی) ایران ثبت شده در میراث معنوی یونسکو

 

 

 

• بازی چوگان

سرانجام بعد از حاشیه های بسیار بین ایران و جمهوری اذربایجان بر سر ثبت جهانی این بازی که بیش از 2000 سال قدمت دارد، ایران توانست در سال 1396 آن را ثبت جهانی کند

• هنر ساختن و نواختن کمانچه

این هنر ایرانی  بیش از هزار سال قدمت دارد و از  عناصر اصلی موسیقی فولکلور ایران است و از ایام دور در گردهم‌آیی‌های اجتماعی و فرهنگی ایرانیان نقشی کانونی داشته است. در حال حاضر نواختن کمانچه هم سینه به سینه و هم به صورت آکادمیک صورت می‌گیرد و از این ساز برای نواختن موسیقی با بن‌مایه‌های مختلف استفاده می‌شود. در کنار نوازندگی، ساخت کمانچه هم از مشاغلی است که رایج است.

• نوروز

نوروز نخستین روز سال خورشیدی ایرانی برابر با یکم فروردین ماه، جشن آغاز سال نوی ایرانی و یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جا مانده از دوران ایران باستان است. خاستگاه نوروز در ایران باستان است و هنوز هم مردم مناطق گوناگون فلات ایران، نوروز را جشن می‌گیرند.

• نان لواش

این نان را در ایران لواش و در جمهوری ارمنستان لاواش می‌نامند. در گرجستان آن را سومخوری لواشی یعنی لواش ارمنی می‌خوانند. لواش یک واژه ارمنی است و خاستگاه اصلی این نان نیز ارمنستان است اما این نان به طور مشترک بین ایران و ارمنستان به ثبت جهانی رسیده است.

• مراسم قالیشویان مشهد اردهال

آیین سنتی و مذهبی قالی شویان فین کاشان و روستای خاوه اردهال که همه ساله در دومین جمعه مهرماه در مشهد اردهال برگزار می‌شود تنها آیین مذهبی اسلامی است که به تقویم خورشیدی برپا می‌شود. در این مراسم شرکت‌کنندگان که از فین برای برگزاری این مراسم آمده‌اند در حالی که چوب‌هایی به دست دارند، قالی را به نماد شستن خون علی بن محمد باقر در چشمه می‌شویند.

• نقالی و قصه خوانی اجرایی ایرانی

نقالی ایرانی یا افسانه‌گویی ایرانی کهن‌ترین شکل بازگویی افسانه‌ها در ایران است و از مدتها پیش نقش مهمی در جامعه دارد. نقال کسی است که نقل حماسی می‌گوید و مضمون نقل هایش بیشتر پیرامون داستان شاهان و پهلوانان ایران زمین است.

• دانش سنتی لنج سازی در خلیج فارس

دانش ساخت لنج به دانش ساخت لنج های ایرانی گفته می‌شود.این لنج‌ها که توسط مردم جنوب ایران و ساکنان خلیج‌فارس برای دو کاربرد عمده مسافربری و باری ساخته می‌شود. ساخت لنج دارای موسیقی و ریتم‌های خاص خود است که این سرودها توسط کارگران در حال کار کردن خوانده می‌شد.به علت هزینه بالا و زمان طولانی ساخت لنج‌های چوبی، امروزه دریانوردان لنج‌های فایبرگلاس را بیشتر ترجیح می‌دهند و این باعث شده تا فرهنگ و دانش و تشریفات ساخت لنج‌های چوبی به تدریج در حال کم‌رنگ شدن باشد.

• موسیقی بخشی های خراسان

موسیقی بخشی‌های خراسان که مجموعه‌ای از شعر، ادبیات، عرفان و اخلاق را دربر می‌گیرد به کوشش هوشنگگ جاوید و مجتبی قیطاقی در تاریخ یکم تیرماه ۱۳۹۰ به عنوانمیراث فرهنگی معنوی یونسکو به ثبت رسید. بخشی لقبی است که به برخی از نوازندگان دوتار در شمال خراسان و ترکمن‌صحرا داده می‌شود. بخشی‌ها نوازندگان دوتار، آوازخوان، داستان گو، سراینده و سازنده ساز دوتار هستند. بخشیهای خراسان که در مناطق شمالی این استان زندگی می‌کنند و شغل اصلی آنها کشاورزی است در زمره اصیل‌ترین دوتار نوازانی هستند که به‌طور شفاهی و سینه به سینه انواع داستان ها و حماسه‌ها را برای مردم روایت می‌کنند.

• هنر نمایشی آیین تعزیه

تعزیه به معنای متعارف، نمایشی است که در آن واقعهٔ کربلا به دست افرادی که هر یک نقشی از شخصیت‌های اصلی را بر دوش دارند، نشان داده می‌شود. این نمایش نوعینمایش مذهبی و سنتی ایرانی و شیعی است. هنر تعزیه از یک‌سو به بالندگی تئاتر در ایران کمک کرده و از سوی دیگر، نشانی هنری از مذهب شیعه است.

• آیین پهلوانی و زورخانه ­ای

ورزش زورخانه‌ای یا ورزش باستانی ویا ورزش پهلوانی نام مجموعه حرکات ورزشی با اسباب و بی‌اسباب و آداب و رسوم مربوط به آن هاست که در محدوده تاریخی و فرهنگیایران از گذشته‌های دور رواج داشته‌ است.

• مهارت فرش بافی کاشان

قالی کاشان گونه‌ای قالی ایرانی و از صنایع دستی همین خطه است که امروز و در گذشته تولید می‌شده است.

• مهارت فرش بافی فارس

قالی فارس یا قالی شیراز گونه‌ای قالی ایرانی و از صنایع دستی همین خطه‌است که امروز و در گذشته تولید می‌شده‌است. ایل باصری که یکی از ایلات استان فارس می‌باشد یکی از سرآمدترین ایلات قالی باف و قالی آن‌ها یکی از مرغوب‌ترین نوع قالی‌ها در سطح کشور می‌باشد.رنگ نارنجی مشخصه ی قالی‌های ایل باصری است.

• ردیف ­های موسیقیایی ایرانی

از مهمترین مُهرنگاره‌های موسیقی در جهان باید از آنچه که در تپه چغامیش دزفول برجای مانده یاد کرد که در سالهای ۱۹۶۱–۱۹۶۶ میلادی، یافت شده‌است. این مهرنگاره ۳۴۰۰ ساله سیمایی از بزم رامشگران را نشان می‌دهد. در این بزم باستانی، دسته‌ای نوازنده دیده می‌شوند که هر کدام، به نواختن‌سازی سرگرم هستند. چگونگی نواختن و نشستن این رامشگران، نشان می‌دهد که آنها، نخستین دسته ارکستر جهان هستند. موسیقی ردیف دستگاهی امروز ایران از دورهٔ آقا علی‌اکبر فراهانی (نوازندهٔ تار دورهٔ ناصرالدین شاه) باقی مانده‌است. آقا علی اکبر فراهانی به‌واسطه امیرکبیر برای نشر موسیقی ایرانی به دربار دعوت شد. سپس این موسیقی توسط آقا غلامحسین (برادر زاده آقا علی‌اکبر) به دو پسر علی‌اکبرخان به نام‌های میرزا حسینقلی و میرزا عبدالله، آموخته شد و آنچه از موسیقی باستانی ایران امروزه مورد استفاده‌تر و معروف‌تر است، دسته‌بندی موسیقی توسط این دو استاد در قالب مجموعه نواخته‌ها و آموزش‌هایشان است که به نام ردیف موسیقی نامیده می‌شود.

 

حافظه جهانی(میراث مکتوب) ایران ثبت شده در فهرست حافظه جهانی یونسکو

 

وقف ­نامه ربع رشیدی

این وقف ­نامه خطی که از آن فقط یک نسخه در کل دنیا وجود دارد توسط خواجه رشید­الدین فضل الله همدانی در اواخر قرن هفتم هجری قمری نوشته شده است. خواجه در زمان وزارت در دوره ایلخانی مجموعه ای بسیار بزرگ در حومه تبریز تاسیس کرد که به فعالیت­های علمی و پژوهشی اختصاص یافت. برای ساخت و فعالیت این مجموعه علمی بزرگ اموال بسیار زیادی وقف مجموعه شد که وقف­ نامه به دست خط خود خواجه نوشته شده است و در این وقف نامه متوجه می­ شویم که چه مجموعه علمی بزرگی در آن زمان در تبریز مشغول فعالیت بود. این نسخه هم ­اکنون در کتابخانه مرکزی تبریز نگهداری می­ شود.

 

شاهنامه بایسنقری

یکی از نفیس ترین و مهم­ترین نسخه ­های شاهنامه است که از نظر تذهیب و تجلید منحصر به فرد است. این نسخه به دستور بایسنقرمیرزا جمع آوری شده است و هم اکنون در کاخ موزه گلستان نگهداری می­شود

 

مجموعه اسناد آستان قدس رضوی در زمان صفویه

این مجموعه شامل 60000 صفحه از اسناد از اطلاعات اداری، اجتماعی، سیاسی، اجتماعی و کشاورزی خراسان در دوره صفویه است. این مجموعه هم اکنون در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می شود

 

التفهیم لاوائل صناعه التنجیم

این کتاب توسط ابوریحان بیرونی نوشته شده است و تنها اثر او به خط فارسی است. این مجموعه کهن ترین اثر به زبان فارسی در زمینه ریاضیات و نجوم است. مباحثی که در این کتاب ارزشمند مطرح شده است هنوز پایه و اساس علمی دارند. ابوریحان این اثر را به شیوه پرسش و پاسخ برای نوآموزان علم نجوم در سده پنجم هجری قمری نوشته است. این اثر ارزشمند هم اکنون در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است

 

پنج گنج نظامی

پنج گنج یا خمسه نظامی شامل منظومه مخزن الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفت پیکر و اسکندرنامه است که توسط نظامی گنجوی نوشته شده است و یکی از مهم­ترین آثار شعر فارسی به شمار می­ روند. از این پنج اثر هم اکنون در کتابخانه دانشگاه تهران، موزه ملی ملک، کتابخانه شهید مطهری، موزه ملی ایران و کاخ گلستان نگهداری می­ شود

 

مجموعه نقشه ­های برگزیده ایران در زمان قاجار

این مجموعه ارشمند شامل 500 صفحه نقشه دست نگاره و چاپ سنگی ایران در زمان قاجار است. این نقشه ها شامل شاخص اندازه گیری ذرع و فرسنگ و همچنین با مشخص بودن شهرها، آبادی ­ها، مرزبندی­ ها و منابع آبی است. این مجموعه هم اکنون در مرکز اسناد مطالعاتی وزارت امور خارجه است.

 

ذخیره خوارزمشاهی

این کتاب پزشکی بسیار ارزشمند توسط زین­ الدین اسماعیل بن جرجانی در قرن چهارم هجری قمری نوشته شده است. این کتاب مهم ترین اثر پزشکی تا قبل از دوران معاصر به زبان فارسی است و در زمانی نوشته شده است که تمامی آثار مهم علمی به زبان عربی بودند. این کتاب شامل مباحثی مانند تشریح و فیزیولوژی بدن انسان، علت بیماری ها، بهداشت، دستور تغذیه، جراحی، داروشناسی و بسیاری از مباحث پزشکی دیگر است. این نسخه ارزشمند هم اکنون در کتابخانه شهید مطهری است.

 

مسالک الممالک اصطخری

کتاب المسالک و الممالک یا به فارسی راه­ ها و ایالت­ ها یکی از مهم ترین کتب جغرافیایی جهان است که در قرن چهارم هجری قمری توسط ابواسحاق ابراهیم بن محمد فارسی اصطخری نوشته شده است. اصطخری در این کتاب اطلاعات جغرافیایی بسیار ارزشمند از آفریقا تا هندوستان و جهان اسلام را نوشته است. بسیاری از اطلاعات جغرافیایی نوشته شده در این کتاب در هیچ کتاب دیگری قبل از آن موجود نیست. از این نسخه چند ترجمه خطی ارزشمند نیز موجود است اما دو نسخه خطی فارسی و عربی که در موزه ملی ایران و موزه گوته آلمان نگهداری می­ شود به طور مشترک در فهرست آثار مکتوب جهانی یونسکو ثبت شده است.

 

کلیات سعدی

شهرت جهانی و تاریخی سعدی به واسطه بیان شیوا، ادبیات ساده و شعرهایی است که خوش آیند همه جهانیان است. نسخه­ های متعدد دست نویس از آثارش و ترجمه های بی شمار به زبان های مختلف گواه این موضوع است. نسخه ای خطی و بسیار ارزشمند از کلیات سعدی که حدودا 80 سال بعد از مرگ او جمع آوری شد و هم اکنون در موزه ملی ایران موجود است در فهرست آثار مکتوب یونسکو قرار گرفته است.

 

جامع التواریخ

جامع التواریخ یا تاریخ رشیدی یکی از آثار تاریخی ارزشمند به زبان فارسی است که درباره اسطوره ­ها، باورها، فرهنگ قبایل ترک و مغول و همچنین تاریخ پیامبران از آدم تا پیامبر اسلام و تاریخ ایران تا پایان دوره ساسانی است که توسط رشید الدین فضل الله همدانی در سده هفتم خورشیدی نوشته شده است. نسخه ای خطی از این کتاب تاریخی ارزشمند در کاخ موزه گلستان نگهداری می ­شود

 

منبع: ویکیپدیا و سایت یونسکو

“استفاده از مطلب فوق فقط با ذکر نام و لینک وبسایت بام ایران مجاز است”