نویسنده: مسعود فرح بخش

از گذشته تا امروز ، کوهستان یکی از جذابیت های بشر است. در زمان های بسیار دور از کوه ها به عنوان ستون های زمین که آسمان را روی خود نگاه داشته اند یاد می شود. همینطور کوه ها به دلیل محل تلاقی آسمان و زمین همواره برای بشر دارای ارزش معنوی بود.

در سراسر جهان باستان ، کوه های مقدس بسیاری وجود داشت که جایگاه خدایان بود و پیوند میان آسمان و زمین به شمار می‌آمد.

امروزه 24% از خشکی های زمین را کوه ها تشکیل داده اند و از هر ده انسان روی کره زمین یک نفر درون کوهستان زندگی می کند. همه رود های مهم جهان از کوه ها سرچشمه می گیرند و نیمی از آب شیرین دنیا از کوهستان حاصل می شود.

کوه های زمین طی چند میلیون سال پدیدار شدند و همگی آنها همواره بنا به دلایل مختلف در حال تغییر شکل هستند و چند میلیون سال بعد شکلی متفاوت با امروز خود خواهند داشت.

سه عامل عمده موجب پیدایش کوه ها می شود.

• چین خوردگی که ناشی از حرکت لایه های زمین است

• فرسایش که علت های بسیاری دارد و سبب پیدایش و فرم دهی به کوه ها می شود.

• آتشفشان

برخي از كوه ها به علت بيرون ريختن مواد مذاب درون زمين (ماگما) ايجاد شده اند. اين مواد از طريق درزها و شكاف هايي كه در پوسته ي زمين وجود دارد، خود را به روی سطح می رسانند و پس از انباشته شدن بر روی هم یک کوه آتشفشانی را تشکیل می دهند. اکثر کوه های آتفشانی دارای دهانه آتفشانی در نقاط بالایی خود هستند.

از بین تمام کوه های ایران فقط 6 کوه از طریق آتشفشان و فوران مواد مذاب درون زمین ایجاد شده اند.در زیر شش کوه آتشفشانی ایران معرفی می شود.

کوه دماوند

تصویر کوه دماوند از ایستگاه فضایی بین المللی ، عکس از ناسا

کوه دماوند به ارتفاع 5610 متر کوهی در شمال ایران است که بلندترین کوه ایران و بلندترین قله آتشفشانی آسیا است. دماوند مرتفع ترین کوه آتشفشانی آسیا و دومین کوه مرتفع فلات ایران بعد از تیریچ میر است.

دماوند کوهی نسبتا جوان است که در دوران چهارم زمین شناسی شکل گرفت و کوه آتشفشانی خفته ای است که امکان فعال شدن آن وجود دارد. آخرین فعالیت آتشفشانی دماوند در 38500 سال پیش رخ داد. دهانه آتشفشانی به قطر 400 متر در بالای کوه دماوند وجود دارد که سطح آن همواره از یخ و برف پوشیده شده است.در نزدیکی های قله دماوند همواره گازهای گوگرد تز درون حفره هایی از زمین متصاعد می شوند.

کوه سبلان

دهانه قله سبلان و دریاچه تشکیل شده روی آن

کوه سبلان به ارتفاع 4811 متر سومین کوه بلند ایران و یکی از 6 کوه آتشفشانی ایران است. سبلان آتشفشانی خاموش است که در دهانه ی قله آن دریاچه ای زیبا وجود دارد که فقط در برخی روز های گرم سال یخ آن ذوب می شود.

کوه سهند

تصویره توده آتفشانی سهند و قله های اطراف از هواپیما

کوه سهند به ارتفاع 3707 متر آتشفشانی خاموش است که به زیبایی از جلگه آذربایجان قد برافراشته است. کوهستان سهند مخروطی بسیار پهن و گسترده دارد .

کوه تفتان

تصویر کوه تفتان از فضا ، عکس از ناسا

کوه تفتان به ارتفاع 3940 متر در سیستان و بلوچستان تنها کوه آتشفشانی فعال در ایران است. تفتان در زبان پارسی به معنای مکان گرما است. این آتشفشان فعال است و گازهای گوگرد  همانند دماوند در دهانه آن منتشر می‌شوند.

کوه بزمان

تصویر کوه بزمان از فضا ، عکس از ناسا

کوه بزمان به ارتفاع 3497 متر یکی از کوه‌های آتشفشانی ایران است که در منطقه سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایران واقع شده‌ است. گرچه هیچ تاریخچه‌ای از فوران این آتشفشان در دست نیست، اما قلل این آتشفشان مملو از بخارات انواع دی اکسید هستند . این کوه در شمال چاله جازموریان کویر لوت را از جازموریان جدا می‌کند .امتداد کوه بزمان از سمت غرب به رشته کوه‌های بارز در استان کرمان متصل می‌گردد.

قلعه حسن علی

قلعه حسن علی ، بزرگترین دهانه آتشفشانی ایران

بر طبق تعاریف کوه به مکانی اتلاق می شود که از زمین های اطراف خود 600 متر و بیشتر ارتفاع داشته باشد و به کمتر از آن تپه گفته می شود. با اینکه قلعه حسن علی ارتفاع زیادی ندارد اما این کوه یا تپه بزرگترین دهانه آتشفشانی ایران را به خود اختصاص داده. در دهانه ی این کوه آتشفشانی دریاچه نمک زیبایی شکل گرفته است.

قلعه حسن در جنوب شرقی استان کرمان و شهرستان راین قرار دارد. با وجود اینکه آخرین زمان فوران این آتشفشان مشخص نیست اما احتمالاً زمان شکل گیری آندوره چهارم زمین شناسی می‌باشد.

بخشی از مطالب از صفحه زیر برداشت شده است:

https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_volcanoes_in_Iran#cite_ref-1